شهرهای جهانی صنایع دستی ایرانی

3-اصفهان ، شهر جهانی صنایع دستی
اصفهان، سال‌ها پیش از آن که پایتخت حکومت صفوی باشد به شهر صنعتگران ماهر شهرت داشت؛ اما در دوران صفویه و با ایجاد زمینه‌های مناسب برای رونق بخش‌هایی مانند معماری و صنایع‌دستی، به بازار مرکزی کشور تبدیل شد. در اصفهان ده‌ها صنعت دست‌ساز هنرمندانه به ثبت رسیده که قدمت برخی از آن‌ها بیش از چند صد سال است. اصفهان به‌عنوان نخستین شهر ایرانی در سال ۱۳۹۵ در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی به ثبت رسید اصفهان به‌لحاظ قدمت و ارزش‌های ویژه هنری، اقتصادی، علمی، صنعتی، بازرگانی و گردشگری، از جایگاه ممتازی در ایران برخوردار است. این شهر مهد صنایع‌دستی ایران نیز به حساب می‌آید و نخستین شهر ایرانی در فهرست «شهرهای جهانی صنایع‌دستی» است که در سال ۱۳۹۵ به ثبت رسید. علت این موضوع به هنرهای گسترده و متفاوتی نظیر میناکاری، فیروزه‌کوبی، زری‌بافی، مخمل‌بافی، سماورسازی، قلم‌کاری، سفالگری، منبت‌کاری و... برمی‌گردد که تاکنون بیش از ۱۳۰ رشته آن ثبت شده است.

4-مشهد ، شهر جهانی گوهرسنگ
۲۸ مرداد ماه ۱۳۹۵، مشهد از سوی شورای جهانی صنایع‌دستی به‌عنوان شهر جهانی «گوهر سنگ‌ها» انتخاب شد. این منطقه با داشتن ۳۹ گونه متفاوت سنگ‌های قیمتی، منبعی غنی برای صادرات این محصول به شمار می‌رود. سنگ عقیق با سالانه ۹ تن استخراج و فیروزه با استخراج سالانه پنج تن، جزو پرطرفدارترین سنگ‌ها هستند. سنگ‌های قیمتی «فیروزه» با قدمتی پنج هزار ساله، علاوه بر زیبایی بصری، به گفته برخی کارشناسان خواص درمانی زیادی نیز دارند. جالب اینکه نیشابور، مهد این سنگ با ارزش در ایران است. خراسان از لحاظ سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی دارای ظرفیت بالایی است و گوهر سنگ‌هایی نظیر آماتیست در بجستان، اوپال تربت جام، آراگونیت فریمان و غیره، این استان را در حوزه صنعت سنگ‌سازی متمایز کرده‌اند.

5-روستای خراشاد ، روستای جهانی توبافی
روستای خراشاد در ۲۴ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند در خراسان جنوبی، زادگاه بسیاری از نخبگان علمی، فرهنگی و اقتصادی است و از همین رو به آن روستای نخبه‌پرور ایران می‌گویند؛ اما این تنها ویژگی متمایز این روستا محسوب نمی‌شود و در سال ۱۳۹۷ توانست با نام «روستای جهانی توبافی» در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی ثبت شود. هنر توبافی (پارچه‌بافی سنتی) که قدمت ۳۰۰ ساله دارد، تا چند سال قبل به‌عنوان هنری منسوخ محسوب می‌شد. محصولاتی مثل شال سر، سفره نان، تن پوش، حوله دست و صورت، حوله آشپزخانه، چادر شب و دستمال جیبی از تولیدات این روستا هستند که جنس کتان و ابریشمی دارند.

6-روستای قاسم آباد ، روستای جهانی چادرشب بافی
قاسم آباد روستایی از توابع چابکسر در شهرستان رودسر استان گیلان است که در بهمن ماه ۱۳۹۸ موفق شد برای «روستای جهانی چادرشب بافی» در فهرست روستاها و شهرهای جهانی یونسکو قرار بگیرد. طرح و نقش زیبای چادرشب‌های قاسم آباد اغلب به‌صورت ذهنی است و بر اساس نقشه بافته نمی‌شوند. در قدیم، زنان شمالی این چادرشب‌ها را هنگام شالیکاری به کمر خود می‌بستند؛ هرچند امروزه کاربردهای جدیدی از جمله رومیزی، پرده، روتختی و غیره، پیدا کرده است. این هنر ۲۰۰۰ ساله علاوه بر قاسم آباد، در برخی از روستاهای شرق گیلان و مازندران نیز بافته می‌شود.

7- زنجان ، شهر جهانی ملیله
شهر زنجان، صنایع‌دستی منحصربه‌فردی دارد که در این میان، چاقوسازی سنتی و ملیله‌سازی از مهم‌ترین هنرهای بومی هستند؛ تا جایی که هنر ملیله‌سازی موفق شد در بهمن ماه ۱۳۹۸ عنوان «زنجان؛ شهر جهانی ملیله» را در فهرست شهرهای جهانی یونسکو به دست آورد. ماده‌ی اصلی ساخت ملیله، نقره است که پس از شکل دادن آن به‌شکل مفتول‌های بسیار باریک، طرح و نقش‌های ظریف و پیچیده‌ای با آن درمی‌آورند که برای ساخت انواع ظروف پذیرایی، سرویس چای‌خوری، شکلات خوری، گلدان، شمعدان، قاب عکس، جعبه جواهرات و... کاربرد دارد. ویژگی حائز اهمیت ملیله‌سازی زنجان این است که از ابتدا تا انتهای آن به‌صورت دستی انجام می‌شود..

8- تبریز ، شهر جهانی فرش
فرش تبریز در سال ۲۰۱۵ در فهرست جهانی شهرهای صنایع دستی قرار گرفت. تبریز یکی از مهم‌ترین شهرهای فرش‌بافی دنیا محسوب می‌شود و قدمت و زیبایی این فرش‌ها از ویژگی‌هایی هستند که در فرش‌های مشابه در دنیا کمتر وجود دارد. درباره‌ی پیشینه‌ی تاریخی فرش تبریز باید گفت که با روی کار آمدن صفویان و انتخاب تبریز برای پایتخت و توجه شاهان این دوره به فرهنگ و هنر، کارگاه‌های قالی‌بافی زیادی در سراسر حکومت صفوی دایر و به این ترتیب، دوران صفویه منجر به درخشش و شکوفایی هنر قالی‌بافی در تبریز شد. فرش تبریز یکی از نفیس‌ترین قالی‌های ایران و دنیا است که در بافت آن از طرح‌هایی همچون طرح مستوفی، اسلیمی لچک ترنج، گلدانی، میناخانی، طرح درختی و... استفاده می‌شود. .

9-روستای کلپورگان ، روستای جهانی سفال
كلپورگان روستايی در ۲۵ كيلومتری شهر سراوان استان سيستان و بلوچستان، خواستگاه سفال کلپورگان با شهرت جهانی است. کلپورگان نخستین روستای ایرانی است که از سال ۱۳۹۶ با نام «روستای جهانی سفال» در فهرست شهرهای جهانی صنایع دستی قرار گرفت. زنان بومی منطق، اين هنر ارزشمند را نسل به نسل از مادران به دختران منتقل می‌كنند و گذشت زمان بر ارزش هنری آن افزوده است. استفاده نكردن از چرخ سفالگری در تهيه اين آثار و بکارگیری روش‌های سنتی ابتدايی و با کمک دست، باعث جلب توجه دنیا به سفال كلپورگان شده است. طرح‌ها و نقوش این سفال‌ها كاملا هندسی و شبيه به نقوش سفال‌های ماقبل تاريخ و آغاز دوره تاريخی است. موزه سفالگری کلپورگان تنها موزه زنده سفال دنیا به حساب می‌آید که بازدیدکنندگان می‌توانند در لحظه شاهد ساخت سفال باشند.

10-لالجین ، شهر جهانی سفال
شهر لالجین از توابع استان همدان است که در سال ۱۳۹۵ به‌خاطر هنر سفالگری‌اش در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی جای گرفت. لالجین دارای پیشینه سفال‌سازی ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ سال است و هم‌اکنون یکی از مهم‌ترین رشته‌های صنایع‌دستی استان همدان با شهرت جهانی محسوب می‌شود. گل موردنیاز سفالگری این شهر از دستجرد تهیه شده و سفال معمولا با وسایل و روش‌های سنتی شکل می‌گیرد و پس از لعاب زدن آماده پختن در کوره می‌شود. قلیا، سنگ سفید، شیشه، سرب پخته، لاجورد و... از مواد طبیعی مورداستفاده برای ساخت لعاب هستند.

11-آباده ، شهر جهانی منبت
آباده در استان فارس در سال ۱۳۹۷ توانست عنوان «شهر جهانی منبت» در فهرست جهانی صنایع‌دستی را از آن خود کند. هنر منبت یكی از هنر‌های دست‌ساز ایرانی با قدمت حدود ۱۵۰۰ سال است كه طبق مدارک تاریخی، شهر آباده خاستگاه منبت سنت بوده است. احمد امامی از قدیمی‌ترین چهره‌های مطرح این هنر، اهل آباده بود که شاهکار منبت‌کاری او را می‌توان در کاخ مرمر مشاهده کرد.

12- میبد ، شهر جهانی زیلو
میبد،‌ شهری با تمدنی به قدمت هفت هزار سال در یزد است که سفالگری، سرامیک و زیلوبافی آن شهرت زیادی دارد؛ به‌طوری که این شهر موفق شد در سال ۱۳۹۷ برای هنر زیلو بافی در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی قرار گیرد. زیلو از دیرباز در میبد استفاده می‌شده و از آنجا که دست‌باف و سازگار با محیط زیست بوده، به فرش سلامت معروف شده؛ زیرا در آن پنبه به کار رفته است و در نتیجه سلامتی بافنده و مصرف‌کننده را به خطر نمی‌اندازد.

13- مریوان ، ‌شهر جهانی کلاش
مریوان از شهرهای استان کردستان در غرب ایران است که در سال ۱۳۹۶ برای بافت کلاش، در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی به ثبت رسید. کلاش، گیوه محلی یا همان کفش مختص استان کردستان است که قدمتی بیش از ۱۰۰۰ سال دارد و به‌‌صورت دستی با مواد طبیعی و بدون استفاده از هرگونه مواد صنعتی و آلاینده تولید می‌شود. در حال حاضر بیشترین آموزشگاه‌های کلاش‌بافی، کارگاه‌های تولیدی و فروشگاه‌های کلاش و گیوه، در مریوان فعالیت می‌کنند.

14- سیرجان ، شهر جهانی گلیم
سیرجان شهری کوچک در استان کرمان در جنوب ایران است که توانست خود را در سطح جهان مطرح کند و گلیم این منطقه در سال ۱۳۹۶ در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی ثبت شد. گليم شيريكی ‌پيچ از شاخص‌‌ترين دست‌‌بافته‌های زنان روستايی و عشايری شهرستان سيرجان به حساب می‌آید كه خاستگاه اصلی آن روستای دارستان در ۲۵ كيلومتری مركز شهرستان سيرجان است. با ثبت جهانی گلیم شیریکی پیچ سیرجان، هشت اثر از استان کرمان به ثبت جهانی رسیده‌اند. گلیم شیریکی پیچ یک دست‌بافته ذهنی است و نمادها و نقوش آن با الهام از زندگی اطراف است که در گذشته بدون هیچ نقشه‌ای آن را می‌بافتند؛ هرچند بعدها برای آن نقشه طراحی کردند. .